Šorom šajke a Vrbasom ćeze…

Prilog

Bejah u Banjaluci. Onako, mimo Baseskijinih opservacija. A inventivni pisac, zapisa da se u Grad moze doci ili bahnuti. Ako dodjes utopis se i kao da nisi ni dosao. Ali ako bahnes, mnogi znaju da si tu(de). U Gradu.

Pseudo-Grad

Neko je u proslosti, zaboravivsi na osnovne kanone razvoja Grada, ulagivajuci se populisticki, preko noci igradio fasade stvorivsi Potemkinova sela. Ipak to bijase piktoreksna authotona arhitektonska skola, bez obzira sto se radilo o ulicnoj draperiji. I ima svoje mjesto u avangrdnim pokretima tih vremene.

Danas kada klasicni Gradski centri postaju mora covjeku, pa spoznavsi sve negativnosti takvog urbanog razvoja Grad dobija vise Centara sa osnovnim funkcijama kroz servise i objekt socialnog i kulturnog sadrzaja, moj Grad kao mjesto okupljanja, i mjesto osnovnih sociologiskih potreba posjeduje Strogi Centar i Pijacu.

Od Pozorista do SUP-a ali samo longitudinalno, neobisno cist, poplocan. Izgradjen u nevjestom sklopu u arhitekturi cesto eklekticki, ali bar uz pokusaje prezentiranja onoga sto neko ocekuje dolazeci u Grad.

U sirinu, do Pijace. I nista cudno, da uz razlozno posmatrenje, Pijaca nije postala paradigma Menhetnu. Razumljivo za zemlje u tranziciji. Pokusavam gledati malo dalje. U generacije sugradjana koji govore svjetske jezike i koji Racu i Gradisku ne gledaju kao Jocinu birtiju u Drinicu, sjetnog imena “Na kraju Sveta”. A Pijacu kao nuzni servis potreban pola sata na dan. Nadam se da je takvih sve vise.

U takvim urbanistickim idejama Saborna Crkva ima svoje mjesto. Nedaj boze, da sam ja jedan od onih koji obnovu Hrama Hrista Spasitelja gleda kao nesto nepirodno. Takav ansambl je logican i cest u Drzavama koje su prozete krscanstvom. Normalno da Opstina gdje je koncentrisana profana vlast i Crkva koje je odlicje sakralne vlasti obrazuju Staro jezgro. Diferencija je samo u tome da se radi o Drzavama u kojima je sekularnost, linija koja se ne prelazi. I treba imati mjeru. Znati, stati. Jer je to u arhitekturi odraz majstorstva. Licno, Mis van de Rohe rece, “manje to je vise”. , a postovane kolege, eklekticistiske forme koje sputavaju i opterecuju jos davno je rijesio Otto Wagner, nadam se da niste zaboravili, bez obzira gdje ste studirali.
“Mahalske crkvice” su cisti pragmatizam ako se grade stvarno iz potrebe a ne zbog “ovjere tapije” u sto u mom Gradu, nisam bas siguran.

Cim prodjete distance o kojima sam govorio nailazite na haoticno stanje u Gradskim cetvrtima, gdje zakrpane i ulice sa udarnim rupama nacickane parkiranim vozilima djeluju zastrasujuce. Uz obilje smeca i stvarno “sund”-arhitekturu neovlaskog stila apsolutno vise ne postoji Grad zelenila. U predvecerje vecina Gradskih cetvrti ostaje pusta. Frekventne postaju ulica koje vode Centru i Pijaci uz buku prolupalih motora starih golfova i bmw-a onog malog procenta onih, koji ljudske nesrece pretvorise u profit. Od Hiseta prema Seheru slikaju vas kamere sa debelih kamenih ogradnih zidova novog naselja cudnog imene “malo Dedinje”. U redu, ako njima smetam ja, u prugastom Beko-odjelu koje sam nakon toliko godina nasao u rodnjoj kuci, pa njima vjerovatno cudno sto je na meni orginal-marka, ali sto se ogradise od komsija, prijatelja... Potvrda je to, starog ruralnog nacina stanovanja uobicajenog po planinskim selima. Samo, tamo se vlasnik ogradjivao od vukova. Princip gradnje u mahalama kada su se bosnjacke kuce ogradjivale i iza demirli pendjera pokusavalo skriti zensko lice, daleka je proslost, takav princip usoravanja nije u pitanju.

Tacno, da je slican nacin hoch-stanovanja u mnogome na Zapadu i Divljem Zapadu. Razlika je u egoisticnom Germanskom i gostoljubivom Srpskom genu.

Jednog lijepog suncanog Uskrsnjeg jutra davnih godina krenuo sam sa familijom po obicaju na Sibove. Prolazilismo kraj jedne skromne dvovodnice kada je iz kuce izisla baka u crnini i darovala mog sina jadro-napolitankama, objasnjavajuci da je obicaj da se daruje onaj ko na Uskrsnje jutro prvi prodje ispred kucnih vrata. Ovog Uskrsa prolazeci kraj “malog Dedinja” na mene su lajali rasni Buldozi i Doge. Samo iza jedne kicaste kapije radosno me je posmatrao Rotvajler, kuja. Nije lahjala valjda u meni prepoznavsi zemljaka ispod Svarcvalda , ili jednostavno sto je kuja...

Na Mejdanu, u Boriku, Hisetima cuje se djecija cika i vika. Nadam se da ce ta ista djeca ipak uspjeti svojoj djeci priustiti, djecije igraliste, malu salu za koncerte, njihove. Sportski klub, univerzalni i da nece biti meta i zrtve, bezumnog kica u oblikovanju, neplanskog razvoja saobracajnica, i moguce kolere prouzrokovane prezagusenom kanalizacionom mrezom. Gore Lausu, Strcevici, i dole iza Rosulja vlada pastoralna arhitektura i pastoralni nacin zivota. Mozda je to sansa da ostane mjesta za razvoj Grada kada moje kolege prihvate da sam i ja jedan od onih koji ovo pise jer mu kodeks struke nalaze, kao i zelja da se u rodnom Gradu osjaca kao u dijelu Svijeta. Vjerovatno ce i Teo-urbanizam doci do kraja, kada SPC shvati da je takvo religiozno iskazivanje “dodijala i Bogu i narodu” i da je doslo vrijeme i da je postenije stvarati “dobre ljude”.

Univerzalno pravo na ljudsko, imam, bez obzira radi li se o otadzbini ili domovini...

Prolog
Sreo sam Ratka. Prepoznali smo jedan, drugog. Radosno mi rece da je dobio Adolfa, unuka, u Njemackoj. Kaze mi, da unuka nije vidio ali da mu je ime nesto poznato (Vib)...

Grof

do Priloga
svracajuci na ovaj blog primjetio sam da se vecina prepoznaje pa da su cak radili u istoj firmi koja je bila nosilac, pretaca, hajde da kazem, informatike na sirokom podrucju YU. Kad mi je Predo jos davno objasnio razliku izmedju “tranzistora i tiristora” potencirajuci da je osnov u gubitku “parazitskih napona” i da sam bio te struke ne bih protivrjecio, jer se radi o struci. Tako smo i mi vicni arhitekturi nauceni da je pretaca kuce “megaron” a da postoje principi razvoja grada koj imaju podlogu u historiji normalno danas oblikovno transformirani u “konstruktivizmu “ i “modernoj” i urbanizaciju koja postuje tradiciju i religioznu tradiciju prilagodjenu danasnjem covjeku. Postujuci navedeno logicno bi bilo da eventualna reakcija na napis moze ici samo u pravcu licnog oblikovnog dozivljaja rodnog Grada, mozda socioloski uz cvrsti kanon danasnje umjetnosti da u umjetnosti nema zakon i da su ukusi intimna osobina sebe, normalno akceptirana od okoline.